FALANDO DA CRISE
Este artigo foi escrito por Leopoldo del Prado para o número 54 da revista Proposta Comunista. Coa súa publicación na web do PCPE rendemos homenaxe a tan destacado militante e dirixente comunista.
¡Ata a vitoria sempre, Leopoldo.!
FALANDO DA CRISE
Leopoldo do Prado
Membro do CC do PCPE
1.- Unha situación recorrente
Di un vello dito que se repetía nas antigas facultades de Ciencias Económicas que un economista é un suxeito que explica con detalle as razóns de por que non ocorreu o que fai uns meses dixera que ía suceder.
Pois ben, se isto adoita ocorrer con carácter xeral, as "profecías" disfrazadas de sisudas e complexas argumentacións, en épocas de crises multiplícanse por mil e, ademais, prodúcense cun ritmo uniformemente acelerado, co que os profetas van quedando desautorizados cunha rapidez abraiante.
As disquisicions pseudoacadémicas que intentan xustificar a profundidade dunha crise en función da coincidencia dos ciclos curtos (de entre 7 e 10 anos), que denominaban de Jutglar, cos longos (de entre 30 e 50 anos), chamados de Kondratieff, non pasan de ser meros intentos descritivos que en absoluto se dirixen a pescudar as causas últimas das crises, e nin tan sequera pretenden dar solucións ás mesmas.
O encadear series históricas non supón nin entrar nunha análise detallada dos mecanismos que provocan as crises nin moito menos analizar as causas últimas de que traen orixe, e, todo iso, temos que dicilo claramente, feito de forma interesada polos defensores declarados ou encubertos do sistema de explotación capitalista.
Se ademais temos en conta que, hoxe, unha parte substancial dos procesos de acumulación e reprodución ampliada do capital ten a súa base no que poderiamos chamar economía virtual -en tanto que a súa base material non é a da produción de mercancías, senón a da especulación financeira-, nin a magnitude da crise é comparable coa maioría das do século pasado nin as saídas "controladas" poden buscarse na aplicación de receitas que respondían, sequera de forma conxuntural, a situacións cualitativamente moi diferentes.
Basicamente, e como se puña de manifesto na discusión do pleno de outubro do Comité Central do PCPE, a compoñente estrutural das crises capitalistas, calquera que sexan os factores que en momentos determinados as pon de manifesto, está na tendencia decrecente da taxa de ganancia, provocada polo aumento na composición orgánica do capital e a necesidade de aumentar, da forma que sexa, a taxa de plusvalía, é dicir, a sobreexplotación do capital variable, o traballo.
As consideracións que sobre o capital financeiro fixéronse a primeiros do século pasado polos economistas socialdemócratas da Escola de Viena, e as que, logo, desde o punto de vista da teoría marxista, intentara abordar Bujarin, non podían, nin remotamente, imaxinar as magnitudes que o mesmo ía alcanzar e os seus efectos determinantes sobre os actuais procesos de desenvolvemento do capitalismo na súa fase imperialista.
Xa Karl Marx, no III tomo da súa obra O Capital, escribía que "o sistema de crédito, cuxos eixos son os supostos bancos nacionais e os grandes prestamistas de diñeiro e usureiros que pululan arredor deles, constitúe unha enorme centralización e confire a esa clase parasitaria un poder fabuloso que lle permite, non só dezmar periodicamente aos capitalistas industriais, senón inmiscirse do xeito máis perigoso na verdadeira produción, da que esta banda non sabe absolutamente nada e coa que non teñen nada que ver".
É curioso que onde deran por enterrado definitivamente a Marx, sobre todo na Gran Bretaña e Alemaña, hoxe a venda das súas obras máis clásicas disparouse, e o propio ministro de finanzas da liberal Merkel declaraba a Der Spiegel que "un ten que admitir en xeral que certas partes da teoría de Marx non son realmente tan malas".
2.- Unha breve descrición da situación dos últimos anos
A denominada globalización non é outra cousa que o resultado da combinación do proceso de concentración capitalista xunto co desenvolvemento vertixinoso da tecnoloxía das comunicacións, que permite, en tempo real, estar operando a todo o ancho e longo do planeta, e que unha vez imposta ata extremos impensables a liberdade de movemento dos fluxos de capital fan que os investimentos no que podiamos chamar medios físicos de produción sexan unha ínfima parte do capital que se move nos mercados de todo o mundo, dirixido basicamente á obtención de ganancias mediante a especulación financeira.
Esta situación leva aparellado o risco de que calquera "turbulencia" que se produce nun dos centros do capitalismo internacional provoca, de forma case inmediata, efectos sobre áreas cada vez máis extensas da economía mundial, arrastrando todo o que se lle pon por diante.
E, así, cando fai máis dun ano algúns economistas alertaron da situación que se estaba producindo en Estados Unidos, case ninguén nesta beira do Atlántico, e, menos aínda, en España, preocupouse en demasía polo problema. E, no noso país, nin sequera cando xa as alarmas estaban soando desaforadamente debido á freada na construción, que sobre o aumento espectacular do prezo da vivenda, refuxio de capitais de todo tipo, iniciouse debido á subida do euribor, tomáronse medidas de tipo algún.
Como mostra, un botón: no comunicado do Comité Monetario e Financeiro Internacional da Xunta de Gobernadores do Fondo Monetario Internacional, de 17 de setembro de 2006, dicíase textualmente: "O Comité ve con satisfacción a continua expansión sólida e xeneralizada da economía mundial. Prevese que o crecemento mundial conservará o seu vigor en 2007". Curiosamente, un dos riscos que advertía era "a propagación do proteccionismo"!!!
Ao final do verán do ano 2007, o profesor Juan Torres publicaba un artigo titulado "Dez ideas para entender a crise financeira", no que textualmente afirmaba que, na súa opinión, "a crise deste verán é grave, moito máis profunda do que están recoñecendo as autoridades económicas e, sobre todo, máis nada que un anticipo de situacións peores que están por chegar".
Facía unha breve análise do que ao seu xuízo constituían as claves da situación, naquel momento circunscrita oficialmente ao problema hipotecario de determinadas entidades norteamericanas, que, ao seu xuízo, proxectábase xa sobre o sistema financeiro que sobrevalorara os inmobles ao hipotecalos e convertera devanditos activos financeiros en mercancía rendible para quen os adquirise, precisamente polo risco que supuña que o valor real do inmoble fose inferior ao da hipoteca.
Calquera diminución dos ingresos dos hipotecados, ou a subida dos tipos de interese e, conseguintemente, da cotas de amortización, iniciaría o proceso de crise, como así foi, e que saltou da economía especulativa directamente á real, á de produción de bens e servizos, ao diminuír a liquidez e contraerse o crédito, deixando enganchadas ás empresas produtoras de bens e servizos e ás economías familiares.
E, dado que o sistema financeiro norteamericano está absolutamente imbricado no sistema financeiro mundial, a propagación dos efectos a todo o sistema estaba cantada, só era cuestión de tempo, e, polo que diciamos antes, de moi pouco tempo. O que inicialmente se presentaba como un problema puntual dun sector concreto da economía yanki, convertíase nunha crise global que, en menos de seis meses, puxo contra as cordas ao sistema de expoliación do capitalismo financeiro.
3.- Os máximos defensores da liberdade de mercado piden tempo morto
Ante a magnitude do problema, directamente xerado pola voracidade do capitalismo financeiro -que, na práctica, fixo que o diñeiro deixe de ser un medio para facilitar os intercambios de bens e servizos para convertelo nunha mercancía obxecto en por si de intercambio-, gobernos defensores sen concesións das políticas neoliberais foron forzados, obrigados polos seus mentores, os posuidores do capital, a, contradicindo todas as súas teorías económicas, saír ao quite pondo unha cifra hoxe xa próxima aos tres billóns de euros (500 billóns, con b, de pesetas) a disposición, principalmente, das entidades financeiras, a fin de salvalas do colapso a conta dos contribuíntes dos seus respectivos países.
A galopada privatizadora que se realizou nos países da Unión Europea, directamente obrigados polas directivas e tratados, a fin de homologarse cos seus socios norteamericanos, sufriu un parón que non por temporal deixa de ser significativo. As intervencións sobre os mercados, disfrazadas, nuns casos, de programas de apoio, e, noutros, directa e claramente definidas como renacionalizacions temporais, percorreron todos e cada un dos países que ata onte eran os máis claros expoñentes do neoliberalismo.
As intervencións dos gobernos da Gran Bretaña, Alemaña, Holanda, Bélxica, Luxemburgo, Islandia,- directamente fornecendo ás entidades bancarias cantidades inxentes de diñeiro e adquirindo posicións de dominio en moitas destas entidades financeiras, compaxínanse mal, non só coa filosofía neoliberal, senón co núcleo esencial do sistema capitalista actual.
Cando o presidente da Reserva Federal norteamericana non ten empacho en esixir unha intervención directa e duradeira do goberno yanki, non para preservar os valores do mercado, senón para, violando todas as súas teorías económicas, exercer un forte control sobre os sacrosantos "mecanismos do mercado", deberiamos reflexionar sobre a viabilidade dun sistema que ata agora se nos vendía non só como o mellor en canto á eficiencia na utilización dos recursos, senón o único posible.
Pero, non nos enganemos, os berros dos dirixentes políticos dos países capitalistas, desde Sarkozy a Merkel ou desde Brown a Zapatero, asustados polas dimensións da traxedia provocada pola rapacidade dos seus amos, e as duras consecuencias sobre amplísimas capas de cidadáns en todos os seus países (que os do chamado terceiro mundo impórtanlles un bledo), só son escenas de teatro, e ningún ten o máis mínimo interese en buscar as causas últimas desta situación. Non é un problema, por máis que se empeñe Sarkozy, entre capitalismo produtivo e capitalismo especulativo, nin se arranxa, como pretende Merkel, con establecer controis, que xa existiron e foron suprimidos cando conveu, senón que, como dicía o vello Marx, é unha condición intrínseca do modo de produción e apropiación capitalista.
E co anterior quero dicir que non é un problema derivado das políticas neoliberais que se aplicaron sen traba algunha nos dous últimos decenios, como moitos socialdemócratas pretenden manter para que podamos seguir pensando que cabe un capitalismo de rostro humano, senón que xorde das máis profundas entrañas do capitalismo, que cada día evidencia máis a súa capacidade de destrución, e que a única alternativa dos pobos é combatelo e aniquilalo.
4.- A situación española
Cando, no verán do 2007, aflora á superficie a situación provocada polas denominadas "hipotecas sub prime" nos mercados financeiros de Estados Unidos, en España, o mercado inmobiliario sobrequentado, que estaba dirixido directamente non a satisfacer os intereses do millón longo de cidadáns, moitos deles novos, necesitados dunha vivenda, senón a ser refuxio de investimentos as máis das veces especulativas, moitísimas das cales, ata primeiros dese ano, efectuábanse con diñeiro facilitado polas entidades de crédito, confiadas en que os intereses a satisfacer por eses créditos serían amplamente superados polo galopante incremento do prezo da vivenda.
A subida incesante dos tipos de interese desde finais do 2006, a sobrevaloración efectuada interesadamente polos bancos para poder conceder os préstamos hipotecarios máis polo posible valor de futuro que polo real no momento de formalizar a operación, a saturación do mercado inmobiliario e a diminución da liquidez do sistema levaran a unha política de recortes na concesión de créditos novos e as renovacións dos xa concedidos, primeiramente sobre o sector da construción, pero, enseguida, sobre outros sectores da economía produtiva, e que puña en situación crítica a centenares de pequenas e medianas empresas.
E, así, desde o convencemento de que o sistema bancario español non ía sufrir nin as consecuencias da mala xestión dos seus colegas norteamericanos nin as da alegría coa que repartiran créditos hipotecarios ata os límites do aceptable -e iso sempre que os tipos de interese non seguisen subindo e o prezo do chan mantivese uns niveis de crecemento polo menos dous ou tres puntos por encima das subidas do IPC-, nin o Goberno, preocupado polas eleccións inminentes, nin os propios banqueiros tomaron medidas tendentes a amortecer os posibles problemas que moitos xa vían vir.
As promotoras, que investiran centos de millóns de euros, facilitados polos bancos e as caixas de aforro, en comprar terreos coa idea que o crecemento da demanda de vivendas manteríase en niveis altos, atopáronse cunha forte contracción da demanda, dun lado, e coas dificultades dos seus clientes para cumprir cos prazos, doutro, áchanse hoxe con 750.000 vivendas por vender (ou xa vendidas, pero con poucas posibilidades de que os compradores fagan fronte puntualmente aos seus compromisos de pago) e con centos de miles de metros cadrados de solares, cuxo prezo financiaron as entidades de crédito, e sobre os que non hai perspectivas a curto nin medio prazo de edificar.
As construtoras, vinculadas, unhas, ás mesmas promotoras inmobiliarias, e, outras, aos grandes grupos da banca, que primaron as súas actividades no sector da construción de vivendas sobre o das grandes obras públicas, deixaron de cobrar as súas certificacións de obras e, o que é peor, sen posibilidades de descontar "papel" ante a nova política do sector financeiro, co que se atopan en bancarrota da noite para a mañá.
O desmedido peso que o sector da construción acadara nos dez últimos anos, en que crecera máis do 30% en volume de traballadores e máis do 50% en canto á súa achega ao Produto Interior Bruto, necesariamente fai que a súa crise afecte de forma directa a miles de pequenas empresas e traballadores autónomos que se movían no terreo das industrias auxiliares, multiplicando e profundando as consecuencias.
Esta situación levou a que, só no primeiro cuadrimestre do 2008, as solicitudes de concurso (as antigas quebras e suspensións de pagos) superaron a todas as presentadas no 2007, ano no que xa se produciu un considerable incremento sobre o ano anterior. E, ademais, máis de nove de cada dez expedientes acaban en liquidación, é dicir, na morte definitiva da empresa concursada, e, loxicamente, cos seus traballadores na rúa e os seus acredores burlados.
Os principais indicadores da economía española non poden ser máis elocuentes e definen as dimensións da crise. As correccións á baixa das previsións de crecemento do PIB foi o calvario do ministro Solbes. Do 3,5% previsto a finais do pasado ano, a última cifra avanzada polo vicepresidente económico foi a do 1,2%, e todos os analistas coinciden en dicir que este último trimestre entrarase en números negativos. O paro superou o 13% segundo datos do INEM e está cinco puntos por encima segundo a enquisa de poboación activa, superando xa os 2.700.000 traballadores e traballadoras.
Pero esta panorámica non afecta, como era de supor, a todos por igual. O presidente do grupo Santander, o Sr. Botín, manifestaba en plena crise que se tiña que modificar as previsións de beneficios do seu banco, fixadas en dez mil millóns de euros (10.000.000.000 ?), sería á alza. E dispúñase a comprar activos de entidades financeiras alcanzadas na súa liña de flotación pola crise, posiblemente tirando dalgunhas das decenas de miles de millóns que o goberno de Zapatero pon a disposición do que máis teñen.
5.- As saídas alternativas da situación
Na súa obra "A miseria da Filosofía", na que se critica o contido da de Proudhon "A filosofía da miseria", Karl Marx afirma que os filósofos se dedicaron a interpretar o mundo, e os comunistas, os revolucionarios científicos, aspiraban a intervir para transformalo.
Os comunistas nunca poderemos converternos, so pena de deixar de ser comunistas, en espectadores pasivos da historia, sentados esperando o día no que a tola dinámica do sistema acabe con el. Se as condicións obxectivas aparecen pola propia evolución das "forzas do mercado", a cada vez máis abismal contradición entre o desenvolvemento das forzas produtivas e o mantemento dun modelo de relacións de produción que xa non se corresponde, sobre as condicións subxectivas pódese operar -e, é máis, vai depender precisamente da actividade dos suxeitos sociais o que vaian nunha ou outra dirección.
O capitalismo demostrou a súa capacidade para superar as crises, mesmo as máis profundas, dando saídas que, a pesar de ser daniñas e destrutoras para unha gran parte da humanidade, acaban sendo aceptadas como inevitables por amplísimos sectores de poboación absolutamente alienados polos medios de desinformación de masas, que inoculan a idea de que non hai outro modelo posible, coa inestimable axuda dos que, desde un suposto pensamento progresista, pensan que o sistema capitalista pode, con lixeiras correccións que limen os aspectos máis desgarradores, ser o mellor dos posibles. O vello soño da socialdemocracia, cada vez menos crible.
A situación de crise, síntoma agudo dunha enfermidade conxénita do sistema capitalista, mostra, e á vez acentúa, os seus puntos débiles, e son momentos que hai que aproveitar para acumular forzas e impedir que se impoñan as saídas fáciles, descargar todas as consecuencias sobre os traballadores e os pobos, permitindo que o sistema apareza como máis robusto e con máis capacidade de destrución, no canto de propiciar que a saída polo menos se achegue máis ao estado de debilidade dunha convalecencia, e que sexan os traballadores quen estean en mellores condicións para seguir dando a batalla pola súa emancipación.
É por iso que, sen trunfalismos, pero sen actitudes derrotistas -que amparándose nunha situación de debilidade do movemento revolucionario, postergue de forma indefinida a articulación das loitas, permitindo así que o inimigo se recupere e prolongue indefinidamente o seu inevitable final-, sexamos capaces de presentar á clase as alternativas que lle permitan elevar, nestas circunstancias, o seu nivel de conciencia e a súa capacidade de loita.
Hoxe, ponse de manifesto con moita máis forza a necesidade de coordinar a loita de todos os destacamentos comunistas do planeta e, desde esa coordinación, avanzar na construción da Fronte Mundial Antiimperialista, para crear as condicións que permitan dar cumprida resposta aos retos que as crises do sistema expón á humanidade e facer posible novos avances cara á construción do socialismo, facendo valer o chamamento á unión dos traballadores con que termina o Manifesto Comunista, xa que é evidente que aqueles e os pobos non teñen que perder máis que as súas cadeas, e teñen todo un mundo por gañar.
26 de outubro de 2008
