Flexiseguridade, a estratexia de Lisboa hoxe en día
A proposito do libro verde da Comisión Europea
Jo Cottenier, membro do Buró político do Partido do Traballo de Bélxica.
Este artigo é unha versión elaborada da contribución do autor á
Conferencia de catro partidos comunistas en Beerlen, o 17 de xaneiro de 2007.
Publicado en Etudes Marxistes n°78 (2007) - www.marx.be/FR/em_index.htm
Traducido ao castelán pola Mocidade Comunista de Asturias.
No seo da Unión Europea prepárase unha ofensiva que ten como
obxectivo introducir máis flexibilidade aínda sobre o mercado de traballo.
Isto deberá ser un dos principais eixos do plan plurianual 2008-2010
que quere alcanzar os obxectivos da Estratexia de Lisboa. No libro
verde da Comisión Europa, o tema é presentado como unha transaccional
honesta: a lexislación do traballo ofrece demasiada protección aos
traballadores con contrato fixo e demasiado pouco aos que teñen contrato
flexible. Fai falta máis flexiseguridade, é dicir flexibilidade e seguridade
ao mesmo tempo. Aquí faise referencia aos exemplos de Dinamarca e
Holanda. Nos feitos, trátase dun ataque de envergadura contra o
dereito ao traballo en vistas dunha desregulación global.(...)
En marzo do ano 2000, os quince xefes de estado e de governo da Unión
Europea da época decidían lanzar unha estratexia ambiciosa que permitiría
á UE, no ano 2010, chegar a ser a "economía do coñecemento máis
competitiva e máis dinámica do mundo, capaz dun crecemento económico
duradeiro acompañado dunha mellora cuantitativa e cualitativa do emprego e dunha
cohesión social máis grande".
Tarefa difícil, por non dicir imposible. Isto significa exceder aos EEUU,
que se fixaron como principal obxectivo estratéxico non tolerar no século
XXI a menor superpotencia a parte deles mesmos. A superioridade
americana é mantida por unha supremacía militar que, á súa vez, leva
unha vantaxe tecnolóxica. A investigación científica é cuberta por enormes
gastos militares e as universidades máis prestixiosas colaboran intensamente
cos monopolios da guerra. Debido a esta posición de superpotencia,
os EEUU continúan atraendo cerebros e capitais, aínda que o seu balance
comercial -un excelente barómetro do vigor económico- estea nuns pouco
agradables números vermellos. A superioridade americana repousa por outra banda
sobre unha elevada produtividade, unha flexibilidade moi alta, un importante
sector con baixos salarios e unha protección social moi débil. Outro elemento
importante, aquí, é o feito de que un número crecente de sectores da
economía americana foron "liberados" dos sindicatos.
Mentres que en Europa comezou a carreira para exceder aos EEUU,
estes últimos, pola sua banda, uniron todas as súas forzas co
fin de conservar a súa vantaxe. Esta competencia desenfreada constitúe a esencia
mesma da economía de mercado. Así, en 2005, por exemplo, un eminente
grupo de estudos publicaba un informe sobre o risco de regresión da
posición de competencia americana nos sectores da ciencia e a
tecnoloxía: "Rising Above the Gathering Storm: Energizind and Employing
America for a Brigther Economic Future" ("Erguerse porriba da
treboada que medra: encarrilar América cara a un futuro económico máis
resplandecente"). Este grupo está presidido por Norman Augustine, o
antigo director xeral do xigante militar Lockheed. Tanto nos EEUU
como no seo da UE, a poboación traballadora é quen paga o tributo
desta guerra pola competencia.
Unha posta ao día
En 2003, xa estaba claro que o obxectivo estratéxico europeo non se chegaría
a acadar. Un Hight Level Group (grupo de alto nivel) foi fundado baixo
a dirección do antigo Primeiro ministro holandés Wim Kok e acabou reformulando
o proceso de Lisboa ao redor de dous obxectivos: o crecemento e o emprego.
Da fórmula orixinal da estratexia de Lisboa, os alicerces "cohesión
social" e "desenvolvemento duradeiro" desaparecían á trastenda. A esencia
neoliberal de Lisboa sae cada día máis á luz. Durante o Cume de primavera
de 2005, esta segunda fase da axenda de Lisboa foi inaugurada
mediante a aparición do informe Traballemos xuntos para o crecemento e o
emprego- Un novo plan para a estratexia de Lisboa.
Desde aquela, a axenda de Lisboa ía hexemonizar todas as
recomendacións económicas dos cumes europeos. Devanditas liñas de actuación
foron xuntadas en 24 "liñas directrices integradas" a desenvolver
durante o período 2005-2008. En 2008, terá lugar unha nova
avaliación da axenda de Lisboa para establecer o plan para o 2008-2010.
Estas "liñas directrices integradas" deben dirixir as reformas nos
estados membros. Isto quer dicir que en función das 24 liñas
directrices, cada país introduciu o seu "Programa de reformas 2005-2008".
Xunto á Comisión Europea e ao final de cada ano elaborarase un "Informe
evolutivo" que será discutido no cume primaveral. Isto faise mediante
o método da "coordinación aberta", é dicir: avalíase a cada país
sobre a base dos seus logros e os mellores exemplos son postos como modelos
a seguir polos países membro máis atrasados. Con este fin, foi
establecida unha lista de con catorce indicadores do proceso de Lisboa.
No presente artigo, queremos abordar a directiva 21: "promover a
flexibilidade combinándoa coa seguridade do emprego e reducir a
segmentación do mercado de emprego tendo en conta o rol dos axentes
sociais". Neste momento, a posta en práctica desta directiva recibe
unha atención de todas as instancias europeas e espérase a súa plena
concreción.
Adaptar a lexislación relativa ao emprego, reexaminar se é necesario as
diferentes modalidades contractuais e disposicións relativas ao tempo de traballo.
* Directriz 21:
* Favorecer a flexibilidade conciliándoa coa seguridade e o emprego
e reducir a segmentación do mercado de traballo, tendo en conta o rol
dos axentes sociais, por medio das seguintes accións:
* Atacar o problema do traballo non declarado,
* Anticiparse mellor e xestionar positivamente os cambios das
restructuraciones económicas, incluíndo os cambios ligados á apertura
de mercados, co fin de minimizar o seu custo social e facilitar a
adaptación.
* Promover e difundir as formas innovadoras e adaptables de organización
do traballo, en vista de mellorase a calidade e a
produtividade do traballo, incluíndo a saúde e a seguridade,
* Facilitar as transicións en materia de situación profesional,
incluíndo a formación, a actividade profesional non asalariada, a creación
de empresas e a mobilidade xeográfica.
Durante un congreso informal que tivo lugar en Viena en xaneiro do 2006, decidiuse elaborar un libro verde que debía lanzar ao debate público o
concepto de flexiseguridade. O libro verde lanza ideas e é seguido dun
libro branco con proposicións concretas. Durante a presidencia finlandesa,
a axenda da flexiseguridade foi presentada nun cume tripartito
informal (gobernos, patróns, sindicatos) que tivo lugar en Lathi
(Finlandia) en outubro de 2006. O 22 de novembro aparecía dito libro
verde, baixo o elocuente título de Modernizar o dereito ao traballo para
afrontar os desafíos do século XXI. É o pistoletazo de saída da
consulta sobre as catorce cuestións que eran formuladas no libro verde.
Durante o cume de primavera do 8 e 9 de marzo de 2007, patróns,
sindicatos, organizacións sociais e ONG foron convidadas a dar o seu punto de vista
sobre a necesidade de "adaptar a lexislación de traballo co
obxectivo de asegurar a flexibilidade e a seguridade do emprego para todos".
O 27 de Xuño de 2007, a consulta foi seguida dunha Comunicación da
Comisión Europea encol da necesidade da reforma do mercado do traballo
en Europa. Cara a finais de 2007, o libro verde e esta comunicación
deberían culminar na elaboración dun libro branco. Tratarase dun
guía máis concreta, con pistas de reformas ("policy pathways") sobre as que se organizará a "coordinación aberta" en anos vindeiros. Esta flexibilidade,
combinada coa seguridade do emprego (de aí o nome de flexiseguridade)
figurará entre os primeiros puntos da orde do día do
plan plurianual 2008-2010. Podemos esperar xa que logo que este aspecto
determine a axenda social dos gobernos europeos durante os próximos
anos.
Europa quer ir aínda máis rápido na flexibilidade
Na competición cos EEUU, o mercado de emprego é un dos factores
máis determinantes. O mercado de emprego americano caracterízase por unha
maior mobilidade; existen menos obstáculos ao despedimento ("hire and fire"
-contratar e despedir), as xornadas de traballo son máis longas, hai menos
protección social e, como consecuencia, os custos salariais indirectos son
máis baixos.
En Europa, as organizacións patronais e os seus grupos de presión xa lograron chamar a atención sobre estes feitos en varias ocasións. É o
caso, por exemplo, da influente Mesa redonda dos industriais
europeos (ERT), un pechado clube, composto polos corenta e cinco
principais directores xerais dos monopolios europeos. Fai vinte
anos, estes grandes patróns xa puxeran a flexibilidade sobre o
taboleiro no seu informe "Make Europe Work" (fagamos traballar a Europa) en 1986
e volveron á carga co seu informe "European Labour Markets" (Mercados
Europeos de emprego) en 1990. Desde entón, un verdadeiro terremoto sacode a toda
Europa. A flexibilidade chegou a ser consígnaa número un en todas
as grandes empresas. Horarios de traballo normais de cinco xornadas
de oito horas, coas tardes e os fins de semana libres chegaron a ser
a excepción. O traballo temporal, as subcontrataciones, os horarios
flexibles, os contratos temporais, os contratos por convocatoria.... chegaron a ser a norma.
Entre 1991 e 2004, creáronse 12,6 millóns de empregos no seo da
Unión Europea, dos que 6 millóns son empregos temporais e apenas 1,2
millóns a tempo completo. O libro verde cita as cifras: en 2005, o 40%
da poboación activa da Unión dos 25 non tiña contrato definitivo
(fronte a un 35% en 2001). O número de empregos cun contrato de duración
determinada aumentou, pasando do 12% en 1998 a máis do 14% en 2005 (da
Unión dos 25).Son sobre todo os mozos os que se atopan no
circuíto encadeando ata os 30 anos, un contrato precario con outro. A
metade dos mozos (48,5%) comezan a súa carreira cun contrato temporal,
17,5% pasan por unha empresa de traballo temporal (ETT), 30% traballan cun
contrato de duración determinada. A isto denomínaselle "un trampolín cara a un
emprego estable", Pero como poderán fundar unha familia e facer plans para
o futuro estes mozos en tales circunstancias?
Unha enquisa do INSEE (Instituto de estatísticas) en Francia mostra que o
número de persoas en idade activa que soamente coñeceu empregos de baixos
salarios ou o paro hase máis que duplicado, pasando dun 7,3% en 1983-1985
ao 16,7% de hoxe en día. E o número de persoas que, no mesmo período, se atopáron alo menos unha vez neste circuíto aumentou igualmente,
pasando do 19,6% ao 30,1%. Ao inicios dos anos 80, un mozo sobre dez
non tiña aínda emprego estable tres anos logo de finalizar os seus estudos.
Hoxe, xa é un de cada catro.
Porqué este libro verde sobre a flexibilidade? A esta pregunta é o propio
libro verde quen responde: "A procura da flexibilidade no mercado de traballo
orixinou formas de contrato en grao sumo variado, que poden
diferir considerablemente do contrato de traballo estándar no que
concierne á seguridade do emprego, o ingreso e a estabilidade relativa das
condicións de traballo e de vida que se lle vinculan".
Segundo o informe enviado en 2003 ao Consello Europeo polo grupo de "alto
nivel" presidido por Wim kok, unha dualización podería aparecer sobre o
mercado de traballo con, dun lado, os insiders, cunha relación de traballo
estable e, do outro, os outsiders, como os parados e as persoas
que se sitúan fóra do proceso de emprego así como as persoas con empregos
inseguros e informais. Este último grupo gravita nunha zona gris onde é
posible restrinxir fortemente os dereitos fundamentais en materia de contrato
de traballo e de seguridade social, o que fai inseguras as
perspectivas dos traballadores e podendo influenciar igualmente as
eleccións cruciais da súa existencia persoal (como, por exemplo, a
obtención dun aloxamento, o fundar unha familia...). Se non se toma
ningunha medida para adaptar o "contrato de traballo estándar" (N.T: léase
indefinido) co obxectivo de propor máis flexibilidade tanto aos
traballadores como ás empresas, podémonos imaxinar que poderían xurdir en proporcións
cada vez maiores formas de traballo atípicas.
É polo que o grupo de traballo de alto nivel insistía aos Estados
membro para que verificasen canta flexibilidade propúñase aos contratos
estándar en canto ao período de preaviso de despedimento, en canto aos custos
e procedementos de despedimento individual e colectivo e en canto á
definición do despedimento inxustificado e, se é necesario, para que aplicasen
as modificacións pertinentes.
Este razoamento é absolutamente remarcable. Segundo o libro verde, o
aumento de empregos flexibles fixo nacer unha contradición entre os que
conservan o seu emprego estable ("insiders") e os que deben mendigar sen cesar
para pasar dun emprego marxinal a outro ("outsiders"). A solución? ¡Facer
máis flexibles os empregos estables! O contrato estándar indefinido debe
chegar a ser máis flexible na cuestión dos preavisos por despedimento, os
custos e os procedementos de despedimento individual e colectivo. Velaquí a
gran mensaxe do libro verde. Posto que se os patróns non poden despedir
máis facilmente a súa man de obra fixa, soamente farán uso dos contratos
temporais. Fai falta xa que logo que se poidan transformar máis facilmente
os "insiders" en "outsiders".
O libro verde ve un mercado de emprego a dúas velocidades: por unha banda,
empregos estables e pola outra, empregos informais, precarios e incertos.
A solución consiste en flexibilizar os empregos estables, de maneira que o
número de empregos incertos se increménte.
A "modernización" do dereito ao traballo
A interrogante que expón o libro verde é a seguinte: "Como o
dereito ao traballo se póde desenvolver de maneira que sosteña o obxectivo
da estratexia de Lisboa, que é o de chegar a un crecemento duradeiro
con máis e mellores empregos?". De feito, é imposible responder a esta
cuestión. Porque, se se queren máis empregos, e mellores, fai falla aumentar
a protección e crear empregos estables. Neste caso, fai falta seguir unha
verdadeira política de emprego que obrigue aos patróns a contratar e aos
poderes públicos a despregar un máximo das súas prestacións de servizos.
Pero se se quere facer concordar o dereito ao traballo co obxectivo
principal de Lisboa, de que Europa "chegue a ser a economía máis competitiva
do mundo", obtense outro cenario ben diferente. E é precisamente isto
o que quere facer entender o libro verde. Adaptabilidade, dispoñibilidade,
mobilidade e flexibilidade son as palabras crave para o mercado de emprego
tal como perfilou a estratexia de Lisboa. E, co fin de concretar
isto ao máximo, conven "modernizar" o dereito ao traballo.
O dereito ao traballo, é o conxunto de dereitos que, con máis de cen anos
de loitas sociais, foron arrincados co obxectivo de limitar o
máis posible a arbitrariedade dos patróns. O obreiro ou o empregado vende a súa
forza de traballo e, desde ese instante, tanto a súa forza física como a súa
capacidade intelectual ou o produto do traballo están a disposición do
empresario. A poboación traballadora adquiriu unha protección contra o
despedimento, contra os horarios irregulares e longos e contra as condicións
de traballo inhumanas. Todo isto foi fixado en leis, con convenios
colectivos de traballo e contratos fixos. Segundo o libro verde, este dereito
ao traballo non se corresponde e xa coas necesidades de hoxe en día. O
dereito ao traballo é moi estreito e oneroso, ofrece pouca protección. A
Comisión europea quere darlle a volta á situación: son as necesidades
do capital as que deben definir os límites do dereito ao traballo. As
empresas deben poder intervir rapidamente nesta cuestión, deben ter
custos salariais competitivos e deben poder contratar, e sobretodo
despedir, cunha gran flexibilidade. Ese é o obxectivo principal da
axenda da flexiseguridade.
O que é inminente, é unha primeira intervención masiva das institucións
europeas sobre as relacións sociais e unha desregulación desenfreada das
condicións de traballo. Isto vai suceder sobre a fina cada de verniz
social da "seguridade", o que deberá permitir vender mellor o produto.
Segundo a Comisión Europea, a "seguridade" concierne dúas cousas:
1º "Corrixir a diferenza entre a lexislación actual e as convencións de traballo
dunha parte, e a realidade do proceso de emprego doutra parte".
Noutras palabras, adaptar a lexislación á proliferación de sistemas de traballo
flexibles que apareceron. Ata aquí, di o libro verde, a lei
non foi aplicada máis que marxinalmente ás situacións de traballo
flexible, co fin de permitir novos contratos de traballo. Esta situación
debe ser "normalizada", di o libro verde, non reducindo a flexibilidade,
se non adaptando a lei. "Desde o inicio dos anos 90, na reforma da
lexislación nacional concernente á protección dos traballadores, o
acento foi posto sobre o alixeiramento da lexislación existente co
fin de favorecer unha diversidade máis grande no o concernente aos
contratos de traballo. As reformas reforzan a miúdo unha flexibilidade "na
marxe", é dicir que introduciron formas máis flexibles de emprego que
ofrecían menos protección contra o despedimento para chegar así a recentemente
chegados (NdT: ao mercado de traballo) e demandantes de emprego moi
desprovistos e satisfacer aos que desexan máis capacidade de elección no
que concierne ás súas posibilidades de emprego. A consecuencia é que a
segmentación do mercado de traballo non fai máis que aumentar."
Os contratos de traballo flexibles existentes deben chegar a ser a norma e
é polo que se lles debe asociar certos dereitos como o dereito á
formación, o paso á pensión e a seguridade social e dereitos mínimos no
que concerne ás condicións de salario e de traballo.
2º "Adaptar o dereito ao traballo co fin de permitir unha flexibilidade
máis grande e, ao mesmo tempo, procurar máis seguridade do emprego".
Os obreiros cun contrato de traballo fixo poden esperar unha ofensiva
contra a protección do despedimento, contra os longos períodos de preaviso e
contra as indemnizacións de despedimento elevadas. Para os funcionarios, isto farase no nome da "harmonizacion" do status dos obreiros e dos
funcionarios, posto que os funcionarios están bastante máis protexidos.
A flexibilización do "contrato estándar" constitúe o obxectivo principal
da Comisión Europea.
Pero paradoxalmente, isto faise no nome da "seguridade do
emprego". A flexiseguridade debe remplazar a seguridade do emprego pola
seguridade de ter un emprego: pérdese máis rapidamente o seu emprego, pero se atopa máis rapidamente outro. O conxunto dos razoamentos parte en efecto
do razoamento de que despedir máis rapidamente significa igualmente
contratar máis rapidamente: "Condicións de traballo demasiado protexidas
poden impedir que os empleadores contraten novos traballadores ao
seu servizo durante un período de relanzamento da economía".
Para a Comisión, o dereito do traballo "moderno" non debe servir para
ofrecer unha protección contra o Capital, se non para diminuír a diferenza
entre os "insiders" e os "outsiders". ¡Coma se se tratáse de buscar a
causa do paro na protección esaxerada dos que efectivamente teñen
traballo! Os patróns aquí son a parte benévola que mira pasivamente. O
libro verde fai coma se os patróns soamente quixesen contratar, pero se visen impedidos pola lexislación do traballo.
Nestes dous obxectivos, convén facer unha puntualización importante sobre
a relación entre o dereito individual ao traballo e o dereito colectivo ao
traballo. O dereito colectivo ao traballo protexe as grandes conquistas
sociais do movemento obreiro. Trátase de leis e convencións colectivas
do traballo que, por exemplo, fixan os máximos no concernente ao
tempo de traballo, horas suplementarias, que regulan os procedementos de despedimento,
que determinan os dereitos ás indemnizacións sociais... O dereito
individual ao traballo reglamenta as relacións entre o patrón e o
traballador e pode ser máis flexible.
No primeiro obxectivo: a adaptación da lei á situación existente de contratos
flexibles, o libro verde quere concentrarse ante todo sobre o
aspecto individual do dereito ao traballo e menos sobre o aspecto
colectivo: "O acento reside aquí sobretodo sobre o aspecto individual do
dereito ao traballo e non propiamente sobre cuestións concernentes os
dereitos colectivos do traballo". É na flexibilización do contrato de traballo
individual, que regula as relacións entre o patrón e o
traballador, onde reside a tendencia manifesta á erosión dos
dereitos colectivos.
Pero tamén é evidente que o libro verde apunta a todas as fontes do
dereito do traballo, as convencións colectivas tanto como os contratos de traballo.
Posto que a revisión da lexislación concernente aos
despedimentos require unha adaptación da protección colectiva.
Con razón, os sindicatos protestaron contra a eliminación destas
materias na concertación social, e polo tanto, contra a súa propia posta
fóra de xogo. O seu punto de vista está claro: nunha situación de incerteza
crecente e de novas relacións de traballo, fai falla en primeiro
lugar o examinar como a protección colectiva pode ser reforzada,
como poden establecerse criterios mínimos en toda Europa. E ese non é o
desexo do libro verde.
A fórmula máxica: a flexiseguridade
O plan europeo resúmese nun slogan: "flexiseguridade", unha unión de flexibilidade
e seguridade.
O concepto de flexibilidade inclúe varios temas: 1º a flexibilidade no
que concerne aos contratos, horarios de traballo, status e modalidades de despedimento;
2º un mercado de traballo áxil cun máximo de "política de activación";
3º unha vida enteira establecida sobre a base do cambio de emprego..
O concepto de seguridade cobre os mesmos temas: 1º para a flexibilidade dos
contratos, horarios de traballo, status e modalidades de despedimento, deben
fixarse regras mínimas; 2º a "activación" debe facerse de maneira que as
persoas despedidas reciban unha formación e un emprego novo; 3º as barreiras
que complican o paso entre dous empregos debe desaparecer, o que quere
dicir que debe quedar unha protección baixo forma de seguridade social adaptada
(a "modernización" debe asegurar a axilidade e debe estar ao servizo da
activación); 4º para que as transicións poidan desenvolverse do xeito
máis sutil, debe estimularse a educación e a formación ao longo de toda
a vida.
Naturalmente a Comisión Europea fai moito caso do aspecto da
seguridade. O que é despedido debe ter a "certeza" de que atopará un
novo emprego e que conservará os seus dereitos sociais. "Outros compoñentes
políticos do achegamento sobre a flexiseguridad son, entre outros, a
educación e a formación ao longo de toda a vida que farán que a xente
poida continuar satisfacendo a necesidade de novas competencias: unha
política activa de emprego que estimule aos parados ou os inactivos a intentar
unha nova oportunidade sobre o mercado de traballo; e
regulamentacións de seguridade social que correspondan ás necesidades da
xente que cambia de emprego ou que se van provisionalmente do mercado de emprego".
Quen pode oporse a que os parados atopen rapidamente
traballo? Quen pode oporse a que os parados teñan dereito a unha
formación e un acompañamento? ¡A cuestión é saber que traballo, e que
salario por canto tempo! A flexiseguridade transformar os empregos
estables en empregos inseguros. O número de empregos inseguros aumenta e non
diminúe. O único xeito de transformar os "outsiders" en "insiders", é
a creación de empregos estables e a tempo completo. E isto entra en confrontación
coa estratexia de Lisboa, na que a única preocupación
é a competitividade e o beneficio.
Para facer atractiva a súa campaña de flexiseguridade, a Comisión Europea profundou coidadosamente en dous modelos, o Danés e o Holandés. Sobre
estes modelos de éxito, convén facer un comentario. Os modelos serven
para promover un aspecto específico e non para copiar a complexidade do
modelo, ou as súas adquisicións sociais reais. En Dinamarca, trátase de facilitar
o dereito ao despedimento que sobre os traballadores con empregos
estables; en Holanda, trátase de xeralizar empregos flexibles, contratos
temporais e a traballo a tempo parcial.
O modelo danés
Que hai de especial en Dinamarca que poida seducir aos patróns europeos?
A fórmula de éxito da patronal danesa fórmano en tres elementos,
chamados "triángulo de ouro":
1º non hai períodos de espera longos de preaviso nin indemnizacións de despedimento
elevadas. A protección contra o despedimento arbitrario foi
diminuída ao mínimo. Todo o mundo, por así dicilo, pode atoparse na
rúa da noite para a mañá.
2º Tras tres meses de paro empeza o control estrito e o seguimento do
parado. Se os parados non aceptan o emprego ou formación ofertados, son
excluídos.
3º O parado recibe unha indemnización de paro bastante elevada, que
representa a miúdo entre o 70 e o 80% do antigo salario, pero que, en todo
caso, é dunha duración moi curta: catro anos é o máximo absoluto.
Esta fórmula fixo de Dinamarca o país coa renovación de empregos máis
rápida de Europa. Ao longo dun ano, o 30% dos traballadores cambian
polo menos unha vez de emprego (fronte un 6% en Bélxica). En Dinamarca, os
patróns non teñen necesidade de contratos temporais pois, en verdade,
todos os contratos son temporais. A carreira media nunha mesma empresa é
de menos de 8 anos. Cada ano, ao redor dun de cada catro traballadores
pasa polo servizo de emprego para unha formación ou un novo emprego. Só
os EEUU ten unha renovación máis frecuente de empregos: tan só cada 6
anos. En Bélxica é cada 12 anos.
Para a UE, é un feito que esta rotación rápida de empregos diminúe o
paro ao mínimo. Oficialmente, a taxa de paro danés é de tan só o 4% da
poboación activa: é unha das cifras máis baixas de toda Europa. A taxa
de emprego é a máis elevada de toda Europa: o 76%. Noutras palabras, o
modelo danés é un remedio milagroso para resolver o problema do paro. Os
daneses non ten ningunha certeza en poder manter o seu emprego, pero si teñen
a certeza de atopar traballo (a pretendida esencia da
flexiseguridade). Aquí, faise referencia á redución en pouco tempo da
metade do paro en Dinamarca: do 10% en 1993 ao 6% en 1996 e ao 4%
actual. A proba definitiva de que os patróns poden contratar máis
facilmente cando lles é posible despedir máis facilmente, parece.
Esta presentación simplista das cousas é desmenuzada e refutada polos
datos. En primeiro lugar, varios factores xogaron un papel na rápida
baixada do paro. En 1993 o país estaba coa auga ao pescozo cunha
inflación impresionante e taxas de interese a curto prazo que chegaban ¡ata
o 18%! Mediante medidas draconianas que fixeron os préstamos máis baratos,
un forte relanzamento da conxuntura (crecemento do 5,5% en 1994 e do
3% os anos seguintes) e por importantes investimentos públicos, o emprego
obtivo realmente unha inxección de adrenalina. A política de despedimentos
fáciles existía xa antes de 1993 e non é a base do relanzamento. O que
si fixo o Primeiro Ministro socialdemócrata Poul Nyrup Rasmunssen, logo de 1993,
foi un intenso control e seguimento dos parados. É bastante
evidente que esta medida de seu non creou ningún emprego, que existe
unha importante "zona tampón" e que os mesmos empregos intercámbianse máis
rapidamente A taxa de emprego elevada é un engano, neste sentido: "É
importante darse conta que un dos segredos da baixada do paro en Dinamarca,
desde 1994, consiste en que as persoas afectadas polas
medidas en favor dun mercado de traballo activo do emprego non son xa
considerados como parados nas estatísticas oficiais". En 2004, Dinamarca
tiña 176.00 parados e 268.000 persoas no circuíto da "política de acompañamento
do mercado de emprego".
En Dinamarca, os patróns benefícianse a fondo da súa liberdade total de despedir
para aplicar un proceso de selección permanente. Noutros países,
os patróns utilizan con ese fin os contratos temporais e o traballo por ETT.
No modelo danés, como consecuencia do despedimento fácil nácese unha
forte distinción entre traballadores hiperflexibles e traballadores
"inadaptados". O que non está de acordo co traballo váiselle á rúa
sen posibilidade de defenderse. Isto provoca unha incerteza total sobre o
futuro entre os traballadores. Ao non existir un salario mínimo un gran
número deles ten traballos mal remunerados. O que queda no paro máis
dun ano recibe un tiskudsjob (un emprego temporal e subsidiado). É o
esclavismo puro e simple: cun salario limitado, estás seis meses nun
traballo sen interese ningún, despois, o empresario contrata a un novo
traballador subsidiado e vós védesvos de novo na rúa. Nese
momento, sen dúbida, cobraredes un 80% do voso salario no paro, ¡Pero 80%
de case nada, equivale a menos de nada!
Hai outra escura faceta, nesta historia de éxito. É o feito de que
Dinamarca é un país cun paro oculto importante. A espiral do despedimento,
da formación, da obrigación a aceptar o traballo machuca sobretodo aos
mozos. O que non pode ou non quere deixarse levar pola dinámica do
carrusel da formación, do traballo, do despedimento e da volta á
formación, atópase á marxe do mercado de emprego. A cousa está
confirmada por informes oficiais: "O grande numero de cambios de emprego no
mercado de traballo significa que a man de obra é probada
permanentemente sobre a súa produtividade e o seu potencial de traballo. Este proceso
de selección constante leva a que certos grupos de traballadores
sexan progresivamente excluídos do mercado de traballo se non poden responder
aos requirimentos dos empleadores. Deste xeito, un grupo importante
de traballadores oscila máis ou menos permanentemente ao bordo do mercado de traballo
ou fóra. Entre 1960 e mediados dos anos 90, o número de persoas
cun ingreso de transición aumentou, pasando de preto de 200.000 a 900.000
persoas a tempo completo, é dicir un cuarto da poboación
adulta. O prezo dun mercado de traballo altamente eficaz e móbil, dotado
dun rede de seguridade, parece ser que unha gran parte da poboación
potencialmente activa sexa excluída progresivamente do mercado de traballo e transfórmese en beneficiarios dalgún tipo de subvención. Fai falta
dicir, en todo caso que o número de persoas que se benefician dunha
indemnización caeu ata 800.000 a finais de 2002".
Como se chegou a este número tan grande de beneficiarios ? No 2004
existían 176.000 parados e non menos de 187.000 prexubilados, así como
270.000 inválidos ou enfermos de longa duración, que non forman parte da
poboación activa. Está claro que se produciu unha transferencia nas
estatísticas oficiais que escamotea as cifras do paro.
Para rematar, "os inmigrantes dos países do terceiro mundo constitúen unha
parte cada vez máis importante dos beneficiarios, presentan unha taxa de emprego
e participación notoriamente inferior ás dos daneses de nacemento,
e isto constitúe un gran problema aínda non resolto da
integración do mercado de emprego (...) O número de casos de indemnización
por enfermidade de longa duración aumentou fortemente estes últimos
anos, e isto pode provir de numerosas causas, entre elas o ritmo de traballo
cada vez máis rápido e a procura de produtividade no mercado de emprego.
Como se pode ver, existen problemas aínda non resoltos de marginalización
e de exclusión social no mundo laboral danés". Non é todo
de cor de rosa no país considerado como un dos máis ricos do mundo
e que ao mesmo tempo serve de exemplo para o "capitalismo de rostro
humano".
É cada vez máis evidente que o modelo danés será utilizado para unha
revisión radical do dereito ao despedimento en toda Europa. recibimos xa
unha primeira proba co "Contrato de premiere enmbauche" (Primeiro contrato
de emprego) en Francia. O goberno de Villepin quería dar aos mozos de menos
de 26 anos un contrato que permitía despedilos sen motivo durante dous
anos. Supostamente isto contribuiría a resolver o problema de paro entre
os mozos. O proxecto foi abandonado por Chirac tras varios meses de manifestacións
e folgas.
En Dinamarca existen tamén outras cousas que aprender e que tampouco son o
centro de atención. Nese país existe un sector público fortemente
desenvolvido e unha elevada taxa de emprego nos servizos sociais (14%
fronte ao 7% en Bélxica). De feito, talvez sexa isto o máis determinante
para a baixa taxa de paro. Dinamarca presenta así mesmo unha taxa moi elevada
de sindicalización e o sindicato, por tradición, ten un poder importante.
Por estas causas a diferenza entre ricos e pobres é menor que noutros
países. Non serían quizais mellores exemplos a imitar?
O modelo dos "polders"
Ao contrario que en Dinamarca, en Holanda aínda existe unha regulamentación
estrita en materia de despedimento. Os empresarios deben recibir autorización
para despedir, sexa do tribunal, sexa do "Centro local para o emprego e o
ingreso". En 1999, este dereito ao despedimento foi atacado por primeira vez pola
lei chamada "lei de flexibilidade e seguridade" ("flexwet") (sic), pero a
regulamentación segue sendo aínda así bastante estrita. A finais de decembro
do 2006, a negociación no seo do Consello Económico e social
chegou a un impasse á mantenta dun informe común de revisión do dereito
ao despedimento. Os sindicatos holandeses rexeitaron camiñar nesa dirección.
Pero Holanda é un modelo noutro sentido, o dos contratos de traballo
flexibles. A invención do concepto de flexiseguridad refírese en realidade
ao "modelo dos polders" ou modelo holandés. Tras o acordo de Wagenaar,
en 1982, Holanda optou pola vida dos salarios baixos e do
traballo a tempo parcial. Isto fai de Holanda o campión do mundo no
numero empregos a tempo parcial. Preto da metade da man de obra
traballa a tempo parcial e entre as mulleres, a porcentaxe é do 75%. Por este
feito, o paro baixou a un mínimo histórico do 2,6% entre
2000-2002, tras o que remontou ao 4,75% en 2005. A taxa oficial de emprego
segue sendo moi elevada: 73,2% en 2005, onde se inclúen igualmente os
"pequenos empregos". Se contamos soamente os empregos de máis de doce horas
por semana, esta cifra descende ao 63,2%, o que é apenas un pouco máis que
en Bélxica.
De feito, non podemos incluír o traballo a tempo parcial na categoría de empregos
flexibles. Son pequenos traballos, pero non son necesariamente
incertos. Os verdadeiros empregos flexibles son os traballos temporais, os
contratos a chamada, o traballo de fin de semana, os horarios
partidos...etc. A flexibilidade comezou os seus primeiros pasos en Holanda en 1999,
co que se chamou a lei de flexibilidade e seguridade. Ademais da
facilitación do dereito ao despedimento, a lei comprendía dous importantes
cambios. Os contratos temporais obtiñan posibilidades iguais de formación,
o mesmo trato no sistema de aseguramiento e púñase un
límite á sucesión de contratos temporais. Pero ao mesmo tempo, se reblandecía
a lexislación sobre as Empresas de Traballo Temporal e promocionábase o traballo temporal. As Empresas de Traballo Temporal a partir de entón
non requirían obter autorización para crearse, polo que
pronto comezaron a florecer. Como vemos abaixo nas estatísticas da
confederación europea de empresas de traballo temporal (Eurociett), Holanda,
xunto con Polonia, Finlandia, Suecia, España e Portugal están á cabeza dos
contratos temporais con máis do 15% do emprego total e detrás, o Reino
Unido (5%), Holanda está na cabeza do traballo por ETT en Europa co 2,6%
do emprego.
País % traballadores con contrato temporal % traballadores por ETT % de traballadores
por ETT respecto dos temporais
Alemaña 14,2 1 7,6
Bélxica 9,1 1,44 15,5
Dinamarca 9,8 0,7 6,5
España 33,3 0,9 2,9
Finlandia 16,5 1,2 4,8
Francia 13,3 2,1 20,1
Luxemburgo 5,3 1,34 44,7
Holanda 15,5 2,6 15,3
Polonia 25,7 0,3 1,5
Portugal 19,5 1,5 10,1
Reino Unido 5,7 5 86
Suecia 16 1 6
As pistas da flexiseguridade da Comisión Europea
A filosofía do libro verde, é que as leis que rexen o traballo, as
convencións colectivas de traballo e os contratos de traballo deben ser
adaptadas ás necesidades do mercado flexible e do emprego. O libro
verde suxire seis pistas para a flexiseguridad.
Primeira pista: seguindo o exemplo danés, débese facilitar o dereito ao
despedimento.
Segunda pista: debe existir un seguimento máis activo e máis severo dos
parados.
Terceira pista: deben desaparecer todas as trabas que retardan o cambiar
frecuentemente de emprego. O paso dun emprego estable a un emprego flexible
non pode ser entorpecido polo feito de que se perda a protección dos
dereitos á seguridade social.
Cuarta pista: debe existir un novo estatuto, máis claro, para os
independentes que só traballan para un patrón. Para evitar as esixencias
das leis, moitos empresarios crean unha nube de pseudo-independentes.
Isto permítelles escapar das leis sobre o traballo, como o dereito ao
despedimento, as cotizacións sociais e os impostos. A UE pretende
lexitimalos e darlles un estatuto propio (os parasubordinati en Italia).
Quinta pista: debe existir unha regulamentación para os traballadores por ETT
que se atopen nunha pirámide de ETT´s. Nesta relación en triángulo,
existe unha dilución de responsabilidades sobre a aplicación das leis
do traballo. Para xeneralizar o traballo por ETT, fai falta máis claridade:
un patrón principal ou un dual employership (dobre patronal) como nos
EEUU.
Sexta pista: fan falta unhas condicións mínimas no concernente ao
tempo de traballo, de maneira que tanto para o empresario como para o
traballador, haxa máis flexibilidade. Protección si, pero a un nivel mínimo.
As axencias de traballo temporal crécense no temporal
Nun documento dunha sinceridade pouco común, a asociación europea de empresas
de traballo temporal (Eurociett) comenta o libro verde. Eurociett
felicita os obxectivos do libro verde, pero deplora que o rol positivo do
traballo por ETT sexa insuficientemente destacado. Eurociett critica
igualmente que traballo por ETT sexa metido no mesmo saco que o traballo a tempo parcial,
os contratos temporais e a subcontrata. A flexiseguridad
foi puída a medida das ETT que se consideran (e con razón,
desgraciadamente) como un dos principais apoios da axencia da
flexiseguridad: "Na política da flexiseguridad, conviría recoñecer
plenamente a contribución esencial das axencias privadas de emprego para
alcanzar un equilibrio mellor da flexiseguridad".
Na análise do libro verde, Eurociett lanza un argumento de peso: polo
feito de que as axencia de traballo temporal non sexan mencionadas na
directiva europea de servizos (Bolkestein), existen un gran número de limitacións
inxustas para o traballo por ETT. A liberalización dos
servizos non foi en efecto estendida ao sector das ETT. A Eurociett
quere utilizar a axenda da flexiseguridad como trampolín para alcanzar
unha nova directiva: "Porque Eurociett está convencida de que a proposta
actual está obsoleta e non reflicte os cambios de escenario nin sobre o plano
legal nin sobre o plano xeográfico. Ao mesmo tempo, Eurociett desexa
establecer un diálogo construtivo coa comisión Europea, o consello de Europa
e o parlamento Europeo co fin de obter unha regulamentación máis
vantaxosa para o mundo do traballo por ETT".
Eurociett xa estableceu unha lista de peticións sobre a axenda da
flexiseguridade das institucións europeas e nacionais. "Eurociett pide
plans de reforma da lexislación do traballo nos Estados membro que
revisen e corrixan as limitacións existentes sobre o traballo por ETT a tempo parcial
e que descarten a vía dos obstáculos inxustificados."
Máis adiante, Eurociett insiste para que se poña o acento na
dispoñibilidade dos parados e propón os seus servizos para encargarse da
súa formación. Coma se a Unión Europea fose esquecelo, os patróns do
sector de emprego por Empresa de Traballo Temporal recomendan tamén: "A
reforma do dereito de traballo e do mercado de emprego debe satisfacer as
necesidades das empresas en Europa: porque operan nunha contorna
economicamente moi competitivo, as empresas só se lanzarán á creación
de empregos se esta etapa é útil para os obxectivos e o desenvolvemento das
empresas." Concretamente Eurociett lanza unha advertencia contra unha posible
introdución de normas mínimas europeas: "Ao mesmo tempo, convén subliñar
que non pode haber intentos de aproximación "aplicables en todos os sitios"
sobre o nivel de protección dos traballadores en Europa. Os Estados
membro da UE deben dispor nun alto grao de liberdade para determinar
o nivel de protección dos traballadores e elaborar solucións adaptadas,
de maneira que haxa un equilibrio entre a flexibilidade do mercado de emprego
por unha banda e o apoio á creación de empregos e a seguridade por outro".
A asociación belga de ETT, a Federgon, elaborou un memorándum no
mesmo sentido para o futuro goberno belga. Formula seis desexos:
1º A adaptación da lexislación de base sobre o traballo por ETT. Aquí o
recurso ao traballo por ETT debe ser autorizado nos servizos públicos,
así como no remplazo dos contratos estatutarios. Debe levantarse a
prohibición no sector da mudanza e a autorización da delegación
sindical para o traballo por ETT é superflua. O remplazo de prexubilados
por traballadores de ETT debe ser posible.
2º O sistema de cheques-servizo debe ser reforzado e estendido. Deben
poder cobrarse como salario, do mesmo xeito que os "cheques-repas".
3ºO "outplacemanent" debe ser facilitado pola xeralización a todos
os traballadores (e non só aos despedidos) de medidas que figuren no pacto
de xeracións.
4ºA formación sobre o lugar de traballo debe ser considerada como
unha formación a tempo completo e debe ser apoiada polas autoridades.
5ºAs autoridades non poden asumir ningunha tarefa que poida ser asumida polo
sector privado.
6ºA libre circulación de man de obra debe ser liberalizada totalmente no
seo da Unión.
A transformación do Estado providencia socialdemócrata
A Unión Europea recibe non soamente a aprobación das Empresas de Traballo
Temporal, tamén da socialdemocracia. É sorprendente que este desenvolvemento
sexa defendido pola Comisión Europea como unha estratexia que
pretenda salvar o "modelo social europeo". No seu discurso no Parlamento
Europeo sobre a Estratexia de Lisboa, Barroso, presidente da Comisión,
explicaba: "Estou sorprendido cando oio falar da estratexia de Lisboa
como unha sorte de complot liberal, de ameaza para o modelo social europeo
ou dunha tentativa de americanización da sociedade europea. É
completamente falso. É perfectamente posible para Europa ser flexible e
favorable para as empresas, tendo normas sociais avanzadas. Os
incrédulos non teñen máis que ir ao norte para ver as probas. E, á vez
que podemos aprender do dinamismo americano, hai ao mesmo tempo unha
certeza crecente de que o modelo social e económico europeo é unha forza
nunha época de mundialización - unha forza sobre a que os EEUU poden
apoiarse menos."
As circunstancias históricas fan que o capitalismo non se desenvolva de igual
xeito nos EEUU e en Europa. A economía europea foi severamente
danada en dúas ocasións por guerras mundiais, e nestas dúas ocasións, nestas
guerras os EEUU obtiveron vantaxes económicas. Tras a vitoria
sobre o fascismo, a Unión Soviética tiña un gran recoñecemento político
e moral, o campo socialista estendíase sobre toda Europa do Leste e o
movemento comunista era potente en toda Europa. Isto puxo á burguesía
europea baixo presión. Para salvagardar o seu poder, foi obrigada a facer un
importante número de concesións e levar a cabo reformas sociais e
económicas. É nese momento no que comeza a aparecer a Seguridade
Social e cando nace o modelo de concertación social co movemento
obreiro, dous dos fundamentos do Estado Providencia socialdemócrata
durante os anos 1960. Son os países escandinavos o que máis chegaron a desenvolver
este modelo, mediante impostos elevados e un desenvolvemento notable
do sector público e social.
Nos EEUU, nunca tivo lugar unha ameaza semellante. Tras a vitoria na
guerra, o comunismo foi combatido nos EEUU durante a violenta caza de bruxas
(o macartismo). Non se desenvolve a seguridade social, o seguro de enfermidade
e as pensións privatízanse en gran parte e líganse á
pertenza a unha empresa, a indemnización polo paro é escasa e de curta
duración. Os sectores máis desenvolvidos son os redes de asistencia mínima,
a pensión de base, a axuda médica para os necesitados (Medicaid) e os
coidados médicos para as persoas maiores (Medicare). Isto explica porque,
en 1993, os custos salariais indirectos eran de apenas un 28% nos EEUU
e dun 40% en Europa.
A Unión Europea intenta alcanzar ese atraso cos EEUU mediante a
liberalización, a privatización e o desmantelamento do sistema social. Aos
10 anos de duración das normas de Mastricht (1991-2000) sucédenlle
agora as de Lisboa (200-2010). Aquí, unha preocupación da
socialdemocracia en Europa é a de manter o mito do estado providencia.
Once dos quince xefes de estado e de goberno que asinaron a estratexia
de Lisboa eran socialdemócratas. Como plasmaron a estratexia da
competitividade nos seus programas "socialistas"? Dando un "pequeno paso", do
Estado providencia pasivo ao Estado social activo.
A idea do Estado social activo tomouse prestada da política de Welfare
to Work do presidente Bill Clinton. En 1996, Clinton leva a cabo unha
reforma draconiana da asistencia. Todo o mundo foi obrigado a aceptar
as proposicións de emprego baixo pena da exclusión. A indemnización foi
limitada a un máximo de cinco anos durante toda a vida laboral.
En 1997, o Primeiro ministro británico recolleu o sistema e bautizouno como
"política do New Deal". Pero era necesario ir máis adiante aínda. En compañía
do chanceler alemán Gerhard Schröeder, escriben o Manifesto da
terceira vía, que tiña como ambición realizar un programa socialdemócrata
para o século XXI. Expresa a nova filosofía do estado social activo, que se pode resumir en tres puntos:
1º A base da prosperidade é unha economía de mercado que funcione ben.
A socialdemocracia debe esquecer as súas vellos dogmas e reservas respecto ao
mercado. "No pasado, sinalabamos demasiado a miúdo as debilidades do
mercado e subestimamos os seus puntos fortes". "Os socialdemócratas deben
adaptarse á demanda crecente de flexibilidade. Debemos chegar a ser máis
flexibles e non menos".
2º O estado providencia ou Estado social debe ser "modernizado" e
transformado en Estado Social activo. "Os socialdemócratas modernos queren
transformar a rede da seguridade dos dereitos nun trampolín cara á
responsabilidade persoal." "É mellor un traballo a tempo parcial e mal
pagado que non ter traballo. O mercado de emprego necesita un sector de baixos
salarios para crear empregos para as persoas pouco ou nada
cualificadas".
3º A preocupación común dunha economía competitiva e dinámica debe estar
na base da colaboración de clases. "A forza dos sindicatos non se mide polo número de folgas, se non polo éxito na colaboración co
mundo da industria. Esquezamos o pasado, empleadores e traballadores están
do mesmo lado".
Os resultados desta política son a americanización rápida do mercado de emprego,
a introdución de prácticas americanas do "hire and fire"
(contratar e despedir) e a extensión enorme da flexibilidade, tanto sobre
o plano interno das empresas (horarios, contratos de traballo) como sobre
o plano externo (subcontratas e traballo temporal). Como consecuencia, hai
unha enorme presión sobre os salarios e asir a unha fulgurante extensión
de traballos de salarios baixos, aparecendo en toda Europa o fenómeno
americano dos "working poor" (pobres cun emprego). E, en definitiva,
crece unha capa marginalizada de excluídos da sociedade que viven na
pobreza total ao mesmo tempo que a diferenza entre ricos e pobres non para
de ensancharse.
Os partidos socialdemócratas europeos naturalmente repugnan esta alusión aos
EEUU. Non son seica eles os defensores por excelencia do "modelo
social europeo"? Non son os garantes da protección do modelo
social-demócrata renano contra o modelo liberal anglosaxón? De aí o feito
de facer un chamado ao modelo danés. É un agasallo do ceo que permite aos
xefes de goberno europeos e sobre todo á socialdemocracia o
manter a ilusión de que en última instancia non se tocará o "modelo
social europeo", que se limitará a modernizalo. Aquí é importante dicir
dúas cousas:
1º A UE escolle os modelos que permiten dar pasos na dirección da
Estratexia de Lisboa. A flexibilidade máxima e a reforma do dereito ao
despedimento constitúen os aspectos máis atractivos aos ollos da patronal
europea.
2º Tamén nos países escandinavos desencadeouse a ascensión
liberal. Asistimos a un desmantelamento profundo dos aspectos máis
sociais da sociedade.
Acordémonos do antigo Primeiro ministro Danés, Poul Nyrup Rasmussen,
actualmente presidente do Partido socialista europeo, é dicir, dos
socialdemócratas de Europa. Rasmussen foi Primeiro ministros de 1993 ao 2001,
data na que perdeu o referendo sobre a Constitución Europea. Como
"inventor" do modelo danés, percorreu Europa decata para promover o seu
produto milagroso. E, en compañía do antigo presidente da Comisión,
Jacqes Delors, acaba de publicar un proxecto para "a nova Europa social",
un documento do Partido socialista Europeo (PSE). Durante a presentación
deste traballo diante dos sindicatos alemáns, Rasmussen tivo un
discurso no que lanzaba dardos sobre os dogmas liberais: " A nosa
única posibilidade é construír unha nova Europa social na que o mercado
non sexa o dono dos cidadáns ordinarios, se non o noso servidor". Nesta
nova Europa social, un mercado flexible de emprego será un compoñente
incontestable, pero coa "salsa danesa de activación". "A concepción
socialdemócrata do mercado de emprego flexible, camiña pé con pé coa
nosa fe en que toda medida de flexibilidade debe acompañarse dun Estado
social activo. Asociando a mobilidade á seguridade e a medidas activas,
podemos facer baixar o paro e, ao mesmo tempo, facer crecer a
produtividade. Fai falta comprender que "Un emprego para toda a vida, é o
pasado "e que o PSE non ten certamente a intención de conter a
flexibilidade".
Unha cuestión de visión de sociedade.
Rasmunssen concluíu o seu discurso coa promesa do pleno emprego, de dez
millóns de novos empregos suplementarios en Europa. É realizable se se segue a receita socialdemócrata danesa. Acabouse o paro dos mozos. Acabouse pois o monstro do paro? Equivocouse Marx pois?
Os predecesores de Marx xa chegaran á conclusión de que o
capitalismo enfrontábase un problema esencial: invístese cada vez máis en capital
constante (máquinas e tecnoloxía) que en capital variable (man de obra).
Marx vía que o capitalismo non podía sobrevivir sen un exército de reserva
de parados, pois ao capital só lle interésa contratar man de obra
se lle permite conseguir máis beneficios. Isto só ocorre cando o mercado
está en expansión e necesítase polo tanto nova man de obra. Como o
mercado está limitado polo poder de compra, xeralmente a mensaxe é, no canto de contratar,
despedir.
Que é hoxe en día a flexibilidade do exército de reserva? A flexibilidade
representa para os patróns un medio incrible de comprimir os custos de produción,
e polo tanto, obter máis beneficios. Para as empresas nos
EEUU e en Europa, é un dos principais métodos para abordar a batalla
da competencia coa produción en países de salarios baixos. Os
monopolios que producen, tanto aquí como alí, recorren dun xeito
natural a dous métodos: os baixos salarios e a alta flexibilidade e empuxan
deste xeito a uns traballadores contra outros.
A política de activación segundo o modelo americano, británico ou danés
efectivamente fai baixar o paro. Pero isto faise mediante a creación
masiva de empregos precarios ou marxinais. De feito, créanse dúas zonas
tampón xigantes, unha ao comezo e outra ao fin da vida laboral. O
exército de reserva actívase, pero isto permite comprimir os salarios máis
eficazmente. Pois, se o exército de reserva é "pasivo" e non está
dispoñible para o mercado de emprego, isto ten menos efecto sobre os
salarios. Un exército de reserva activado atópase na zona tampón
tomando o lugar dos empregos estables, mellor remunerados , facendo así
a lei da oferta e da demanda máis competitiva sobre o mercado de emprego.
Na creación desas zonas tampón, a división máxima da
produción polo traballo por ETT e as subcontratas son métodos moi
efectivos. Faise loitar ás subcontratas entre si, recibindo contratos
de produción temporais, de maneira que as condicións mantéñanse o
máis baixas posible. Créanse traballadores de segunda categoría que poden ser
contratados e despedidos sen os dereitos nin a protección en vigor na
empresa principal .Como proba, os recentes acontecementos en VW en Forest
(Bruxelas).
A creación destas zonas tampón ten como resultado unha presión constante
sobre os salarios. E en segundo lugar, fai máis grande a dependencia
respecto ao capital. Pois o que non marche nese sentido nin se pliegue ás
esixencias da patronal pode ser rapidamente excluído. Existe xa que logo
unha presión constante co obxectivo de facer obedecer, de non
protestar, de non porse en folga.
Fai un século e medio, estes fenómenos xa foran descritos por Marx
como mecanismos de base do sistema: "A medida que se desenvolve a
capacidade produtiva do traballo e xa que logo prodúcense máis produtos con menos
traballo, o sistema capitalista desenvolve tamén os medios de obter
máis traballo do asalariado, sexa prolongando a súa xornada, sexa facendo
o seu labor máis intenso, ou aumentando en aparencia o número de traballadores
empregados remplazando unha forza superior e máis cara por moitas forzas
inferiores e a mellor prezo, o home pola muller, o adulto polo
adolescente e o neno, un yankee por tres chineses. Velaquí varios métodos
para diminuír a demanda de traballo e facer a oferta superabundante, nunha
palabra, para fabricar supernumerarios. O exceso de traballo que se impón á fracción da clase asalariada que se atopa en servizo
activo engorda os rangos da reserva, e aumentando a presión que a
competencia de ultímaa exerce sobre a primeira, forza a esta a soportar
máis dócilmente as ordes do capital."
Os sistemas flexibles de remuneración completan esta imaxe pois, deste
xeito, a presión sobre os salarios transfórmase máis rapidamente na
baixada dos salarios. Todas as formas de pago indirecto, de pago por prestación,
de descentralización de acordos salariais, todas as formas de repartición
de beneficios, a desequiparación dos salarios do aumento do
custo da vida, velaquí miles de formas de erosionar a constitución
"ríxida" dos salarios e dos acordos salariais. A combinación dun
exército de reserva activado e de sistemas flexibles de remuneración é un
choio para o capital. Como consecuencia aparece un empobrecimiento
crecente da poboación laboral e un aumento da diferenza entre ricos
e pobres.
Fai falta xa que logo rexeitar o estudo, o acompañamento e as
propostas de formación ao longo de toda a vida? Por suposto que non.
Pero a política actual de activación non garante en ningún caso unha oferta
de empregos mellores a tempo completo. Ese é o tema principal e todo ten
que ver cos fenómenos económicos recorrentes do capitalismo.
Toda a historia da flexiseguridade é presentada como un resultado
inevitable da mundialización. Diríase que se trata dun fenómeno tan
ineluctable como as propias leis da natureza. Todo para que non se analice a raíz do problema, as leis fundamentais do capitalismo. Outro
mundo é posible, din no movemento alter mundialista. En efecto, pero
non sen remplazar o capitalismo polo socialismo. Outra lóxica económica é
posible, pero non sen destruír os fundamentos do capitalismo. Sen
expropiación dos monopolios e transferencia dos medios de produción
cara ao colectivo, ningún desenvolvemento planificado da economía é posible.
E mentres non o haxa, nin falar de pleno emprego, de redistribución do
traballo dispoñible, ritmos mais humanos e mellores condicións de traballo,
repartición xusta segundo o traballo achegado, en resumo, que non haxa
planificación da encomia segundo as necesidades e as necesidades do
pobo. Mentres a acumulación de capital e o crecemento da taxa de beneficio
determinen a economía e a produción, non haberá forma de saír.
Soamente podemos opornos a esa lóxica. E hoxe en día, esa resistencia debe
exercerse contra os plans europeos de flexiseguridade e as medidas de flexiseguridade
de mañá.
Un debate urxente e peliagudo é necesario no seo dos sindicatos
Ata o presente, ninguén lanzou a voz de alarma máis claramente que o
antigo secretario xeral da FGTB, Xavier Verboven. Titulou a súa tribuna
libre en De Morgen: "Todo o mundo na rúa para evitar que Europa non
faga de xeito disimulado máis flexible o dereito ao traballo con menos
protección para os traballadores". E conclúe: "O libro verde europeo da
Comisión sobre a modernización do dereito ao traballo non pode ser un
preludio a un debate sobre a liberalización e a desregulación do dereito
ao traballo. O combate contra a directiva Bolkestein está aínda fresco na
memoria. Isto é suficiente"
O punto de vista común transmitido á Comisión Europea pola CSC e a
FGTB sitúase na mesma liña e é tamén decidido: "O razoamento de base
é falso: a comisión non quere verdadeiro debate, quere a pel do
modelo social que está ligado á historia das relacións industriais e
isto , en nome de novas realidades económicas.(...) É necesario criticar
o razoamento perigoso e perverso da Comisión que considera o dereito
ao traballo como inadaptado e desfasado para responder aos desafíos do
século 21"
O punto de vista máis elaborado foi presentado pola o sección europea de UNI,
o sindicato internacional de funcionarios, do que forman parte a
LBC, a CNE, e o SETCa. Velaquí algunhas citas remarcables:
" Para UNI-Europa, poderíase crear máis seguridade e máis flexibilidade dos
traballadores creando máis empregos, mellorando a calidade do emprego e a
seguridade do ingreso de todos os traballadores... A solución non é facer
máis flexibles os contratos standards indefinidos. Flexibilizar estes contratos
non aumentará nin reducirá a segmentación do mercado de traballo.
Simplemente aumentará o número de traballadores non protexidos. O contrato
de emprego standard debe ser a norma no mercado europeo de emprego"
.
"UNI-Europa quere que a prioridade absoluta sexa ofrecer aos traballadores
atípicos a seguridade que necesitan para a súa vida laboral e non reducir a
protección de todos os traballadores contra o despedimento"
"A tendencia á individualización do mercado de emprego é completamente
rexeitada por UNI-Europa, pois significa a destrución da Europa social,
da definición colectiva das condicións de traballo e da defensa dos
traballadores vulnerables".
"Máis que debilitar as regras e leis da protección ao traballo, invitamos
á Comisión a dar a prioridade ás seguintes materias:
- Extensión do dereito ao traballo e reforzo da protección de todos os
traballadores, máis particularmente o dos traballadores atípicos,
temporais, economicamente dependentes.
- O recoñecemento dos dereitos fundamentais ao traballo para todos os
traballadores sexa cal for o seu contrato, incluíndo o dereito de organizarse,
de levar a cabo concertacións colectivas e o dereito de facer folga
- A garantía do dereito individual á educación e a formación á
longo de toda a vida para os traballadores, independentemente da
natureza do seu contrato."
Isto constitúe un excelente preámbulo para unha plataforma ofensiva, unha
plataforma para o reforzamento dos dereitos e da protección dos
traballadores, abrigo dos traballadores máis vulnerables.
1º Segundo o punto de vista de UNi, o acento ponse sobre a necesidade
prioritaria de crear empregos a tempo completo. Así mesmo os sindicatos
belgas esperan da UE que se poña a crear empregos e non a precarizar os
xa existentes.
2º Os traballadores de contrato atípico deben estar mellor protexidos e
dispor dos mesmos dereitos e condicións de traballo que os
traballadores con contrato de duración indefinida. O principio de "a igual
traballo igual salario" debe valer para todos os traballadores dun lugar de traballo,
sexa cal for o seu estatuto.
3º Os sindicatos belgas esixen con razón que a UE impoña normas sociais
mínimas e defina un calendario para facer avanzar estas normas cara arriba.
Recollen a idea dunha "serpe social" da mesma xeito que se recorreu
a un a "serpe monetaria" para a preparación do euro. Esta base de normas
mínimas debería ser adaptaba aos dominios da duración do tempo
de traballo, do salario mínimo, da transmisibilidad dos dereitos e a
antigüidade, do traballo temporal da responsabilidade compartida pola
subcontrata, dos falsos independentes...
4º A UE debería promover a equiparación cara arriba dos dereitos
sociais e da protección social.
5º Deberíase impor límites á capacidade dos empresarios de recorrer
a contratos temporais ou traballo precario.
6º O control sobre os contratos de traballo e as condicións de traballo
debe ser organizado internacionalmente e as infraccións ao dereito de traballo
deben ser severamente sancionadas.
7º UNI-Europa insiste con razón sobre a necesidade de confirmar e defender
os dereitos sindicais elementais, o dereito á organización e á
folga.
