A ECONOMÍA MUNDIAL AO BORDE DO PRECIPICIO
A economía mundial está sufrindo a peor turbulencia nos mercados financeiros desque terminou a Segunda Guerra Mundial e podería atoparse ao bordo de algo moito peor. Este é a análise publicada onte (*)polo Banco de Operacións Internacionais (BIS; cifras en inglés) no seu informe anual.
Por Nick Beams - World Socialist Web Site
O BIS, frecuentemente chamado “o banco dos bancos centrais”, estivo advertindo sobre os riscos que apareceron durante a última década por mor da acumulación do crédito e o desenvolvemento de novos e complexos instrumentos financeiros. Agora di que “o insostible chegou ao seu fin”.
O informe insiste en que a crise das taxas de interese preferentes nos Estados Unidos [coñecidas como subprime] só foi un catalizador da crise económica, non a súa causa fundamental. Tamén tratou o tema da corrente de pensamento denominada “o que é diferente”, a cal buscou unha explicación á crise na extensión do modelo financeiro denominado orixinar-para-distribuír no cal as débedas se “empaquetan para a venda”ao mercado inmobiliario. Aínda que esta análise contén reflexións importantes, tamén era importante enfocarse no “que segue igual”. Os partidarios desta escola notan as similitudes entre o presente e pasados períodos de malestar económico.
Os historiadores han de lembrar a longa recesión que comezou en 1873, a contracción económica que comezou a finais dos anos 1920 e as crises financeiras xaponesa e asiática a principios e finais dos anos 1990, respectivamente. En cada episodio, un longo período de san crecemento crediticio coincidiu cunha mellora cada vez máis eufórica na economía real e os mercados financeiros, e seguiu cunha crise inesperada e unha extensa contracción. En case todos os casos, algunha forma de novo descubrimento económico ou un novo acontecemento financeiro proveu unha xustificación para unha “nova era” de rápida expansión crediticia, a cal previsiblemente converter en chiba expiatoria durante a contracción.
O informe indica que, aínda que durante as últimas dúas décadas ?moito parece ser acertado na economía mundial?, houbo un aumento na frecuencia e na magnitude de malestares económicos. A crise que seguiu ao colapso do fondo de investimento libre norteamericano Long Term Capital Management en 1998 terminou nunha interrogante: Pode o centro do sistema económico mundial chegar a ser tan vulnerable como a súa periferia? Os sucesos do ano pasado revelaron que as causas destas inquietudes baséanse na realidade.
?No período posguerra non existen precedentes para a presente turbulencia dos mercados nos centros económicos mundiais. Cun risco significativo de recesión en Estados Unidos e o aumento pronunciado da inflación en moitos países, crecen os temores de que a economía mundial estea ao bordo dalgún tipo precipicio. Estes temores baséanse en algo real?.
O informe resalta que predicións optimistas acerca da traxectoria da crise resultaron pouco realistas. Cando os problemas comezaron no sector das taxas de interese preferentes do mercado financeiro de Estados Unidos, críase que podían ser contidos e que o consumo da poboación e a economía en xeral non serían afectados de gran xeito. Estas dúas afirmacións estaban equivocadas; o sector inmobiliario estadounidense está sufrindo o impacto da redución dos prezos das casas e a acumulación de casas sen vender.
Entón suxeriuse, cara a fins do ano pasado, que como a demanda interna continuaba estable en ?as economías de mercados emerxentes?, estas podían ?divorciarse? de Estados Unidos ata chegar a converterse en ?refuxios? dos disturbios económicos que se desenvolvían noutros lugares. Isto causou un fluxo de capital cara a estas economías e sostivo o prezo de activos empresariais aínda cando estes sufrían baixas noutros recunchos do mundo. Pero esta situación xa non existía.
?A medida que aumentaban as inquietudes acerca da profundidade da contracción económica en Estados Unidos, os ánimos comezaron a cambiar. Efectivamente, tras unha análise máis minuciosa, apareceron dúbidas acerca da saúde a longo prazo dos mercados emerxentes. En China, o ritmo extraordinariamente rápido dos investimentos en capital fixo recentemente gran parte deste foi na industria pesada?alentou inquietudes acerca da distribución inadecuada dos recursos, así como tamén acerca dos efectos máis amplos sobre os prezos mundiais das mercancías e o medio ambiente.? No Medio Oriente témese que plans de desenvolvemento similares eventualmente resulten en problemas de capacidade excesiva e en Europa central e oriental, algúns países están sufrindo déficits nas súas contas correntes, o cal probará ser insostible.
En canto ao papel específico das innovacións financeiras na formación desta crise, o informa resalta que, aínda que foron deseñados para producir unha benvida dilución do risco, polo xeito en que foron introducidas se ?reduciu a calidade das avaliacións do crédito en moitos mercados e tamén conduciu a un aumento moi marcado na falta de transparencia?.
?O resultado foi a eventual creación dunha enorme incerteza acerca da dimensión e distribución das perdas. En efecto, por medio de novos paquetes financeiros e medios de redistribución, os riscos foron transformados en instrumentos custosos pero, polo menos por un tempo, de baixa probabilidade. Na práctica, isto significou que os riscos inherentes a novos préstamos parecían desaparecer, chegando ata a mellorar a súa valoración, ata que reaparecían repentinamente en resposta a unha perda totalmente inesperada?.
As persoas a cargo do sistema financeiro deberon expresar as súas inquietudes, pero ?quizais...ninguén viu ningunha necesidade urxente de facer preguntas difíciles acerca das fontes das ganancias cando todo marchaba tan ben?.
Aínda que as innovacións financeiras xogaron o seu papel, o informe declara que ?a causa fundamental dos actuais problemas foi a expansión excesiva e imprudente do crédito durante un longo período. Isto sempre ameazou terminar en dous resultados indesexables, aínda que nunca estivo claro cal mostraríase primeiro. A primeira posibilidade era o aumento da inflación a medida que a economía mundial gradualmente achegábase ao final do seu potencial produtivo a curto prazo; a segunda era a acumulación dos desequilibrios relacionados coas débedas na economía financeira e real que nalgún punto chegaría a ser insostible e que conduciría a unha significante contracción económica. Agora hai evidencia que a economía mundial sofre de ambos os males ao mesmo tempo, aínda que diferentes países a miúdo mostran diferentes graos de exposición a estas ameazas comúns?.
O informe indica que existían dúbidas considerables acerca das perspectivas sobre o futuro da economía mundial e o impacto sobre o crecemento de varios procesos interactivos. Dálle bastante énfase ao ?espectro da eliminación do endebedamento?. É dicir, tras moitos anos acumulando débedas, intentos de reducir a carteira de pasivos podería resultar en que os bancos reducisen o otorgamiento de créditos así como a imposición de regras máis estritas sobre garantías. Esta estratexia podería resultar en que os prestatarios, ao ser incapaces de cumprir condicións de crédito máis onerosas, véxanse forzados a vender os seus activos por baixo do prezo real.
O informe tamén comenta sobre o problema da ?falacia de composición? que xorde cando certos ?actores económicos individuais?, ao tratar de resolver os seus problemas de xeito razoable terminan empeorando os problemas de todos os demais.
O aumento da débeda, apunta o informe, indicou a necesidade dun crecemento no aforro. Pero non todo o mundo pode aforrar simultaneamente; os gastos dunha persoa son os ingresos doutra. Por conseguinte, o resultado dun proceso en que o aforro aumenta por todos lados, sería menos actividade económica, non só nos países que aforran, senón naqueles países que lles exportan. Maiores investimentos non compensarían a redución do gasto dos consumidores en Estados Unidos xa que as empresas xulgarían como pouco probable unha recuperación a curto prazo da demanda e polo tanto reducirían gastos ao tanto que reducen custos.
O BIS advirte que a relaxación da política monetaria, método do cal valéronse a Reserva Federal de Estados Unidos e outros bancos centrais para estimular o desenvolvemento económico, quizais xa non teña os efectos desexados e poida que resulte en prezos máis altos.
En canto á política refírese, o BIS púxose a favor de porlle rendas ao crédito e establecer medidas fiscais, talles como un aumento nos gastos gobernamentais, para estimular o desenvolvemento. Pero a institución mostrouse moi lonxe de confiar nos resultados. Os estímulos fiscais poderían aumentar a inflación, e é posible que os países con grandes déficits externos non poidan polos en práctica polo efecto que poden ter nas súas taxas de cambio.
Tamén foi necesario recoñecer que en Estados Unidos e ?probablemente en varios outros países, acumuláronse débedas que non poden ser pagadas segundo os termos orixinalmente establecidos?.
En resumo, o informe fixo notar que existen ?moitos obstáculos prácticos? ao desenvolvemento dunha acción común internacional á crise. Hai diferenzas acerca de se, en primeiro lugar os excesos crediticios tiñan a culpa, e ?non todo o mundo? está de acordo con que ?podería ser difícil limpar o desastre? logo de períodos de excesivo crecemento crediticio. Nun comentario intencionalmente dirixido aos seus adversarios, o informe do BIS declara: ?Aínda que esperamos non chegar a iso, se os custos da presente tormenta seguen aumentando e a política de cada país resulta ser ineficiente, o máis probable é que semellantes crenzas teñan que repensarse?.
Aínda se se adoptasen as medidas polas cales o BIS avoga, este insiste que, ?para ser realista?, ninguén debería pensar que ?as crises financeiras con custos económicos significativos? serán eliminadas algún día.
É dicir, mentres a economía mundial está ao bordo do que o BIS e outras autoridades económicas e financeiras?admite é unha crise cun potencial destrutivo polo menos tan grande como o da Gran Depresión, os pobos do mundo simplemente deberían aceptar pasivamente que as súas vidas van quedar esnaquizadas.
Dificilmente conseguiriamos unha proba máis clara para a clase obreira mundial sobre a necesidade de levar a cabo unha loita política por un programa socialista internacional que rescate á humanidade do manicomio económico en que a meteu o capitalismo global.
******
(*) Este artigo apareceu en World Socialist Web Site no seu inglés orixinal o 1ro. de xullo, 2008.
